Akut stres nedir?

Akut stres  (ASB), yaşanan ya da bir başkasının yaşamış olduğu travmatik bir olaya tanık olan kişilerde ortaya çıkabilecek bir durumdur.

Akut Stres Yaşayanlarda;

Genel görünüm ve davranış:

Sürekli olarak korku ve telaş durumu, olaylara karşı artmış uyarılmışlık hali, yüksek ses karşısında çabuk irkilme, bazı durumlarda el ve ayakta titreme vb. bazı belirtiler görülebilir.

Duygulanım Özellikleri:

Travma yaşamış bireyde huzursuz olma hissi, bunalmış hissetme gibi belirtiler gözlenebilir. Kişi travma anını yeniden yaşıyormuş hissine kapıldığından çok çabuk öfkelenme veya olaylara tepki vermeme de görülebilecek diğer belirtilerdir.

Bilişsel Süreçler ve Düşünce Biçimi:

Bazı kişilerde travma anını her ayrıntısına kadar hatırlama gözlense de bazı kişilerde tam tersi bu anı hatırlamama gözlenebilmektedir. Bazen travmatik anıya ilişkin görüntüler tekrar tekrar kişinin gözünün önüne gelebilir. Kişi bunlardan kaçıp hatırlamak istemese de bu anlar kişinin rüyalarında da açığa çıkabilir. Travmanın ilerleyen boyutlarında ise kişi kendine yabancılaşabilir, sanrı veya varsanı görülebilir.

Travmatik olaydan sonra görülen belirtilerin 1 aydan kısa sürmesi durumu akut stres olarak tanımlanırken 1 ay ve daha fazla sürdüğünde Travma sonrası stres olarak tanımlanmaktadır.

Travmayı olumsuz yaşam olaylarından ayıran; kişinin hayatına ya da beden bütünlüğüne yönelik bir tehdit, şiddet ya da ölümle karşı karşıya gelmedir. Travmatik olaylar kişide uç noktalarda çaresizlik ve korku yaşatır.

“Akut stres bozukluğu tanısı alabilmek için kişinin algılamasına bağlı olarak travmatik bir yaşantının varlığı zorunludur.”

Hangi olaylar akut strese yol açabilir?

Akut strese yol açabilecek bazı durumlar arasında savaş, deprem-yangın gibi doğal afetler, fiziksel ya da cinsel saldırılar, kaçırılma, rehin alınma, kazalar veya yaşamı tehdit eden olaylar yer alabilir. Bunun yanında sıradan gibi görünen ya da birçok insan tarafından normal kabul edilebilecek bazı yaşantılar, söz konusu olayın kişi için öznel bir anlamı olduğu için akut strese sebep olabilir. Elbette bu olayları yaşayan veya tanık olan herkesin akut stres yaşayacağı söylenemez. Aynı travma olayını yaşayan herkeste akut stres oluşmamaktadır. Bu olaylara yüklenen anlam her birey için farklıdır. Bundan dolayı tepkiler de farklı olacaktır.

Literatür incelendiğinde bazı çalışmalarda kimi meslek gruplarında akut stresin daha sık görüldüğü bulgulanmıştır. Burada üzerinde durulması gereken nokta, kişinin mesleği ile travmatik olayla karşılaşma sıklığı arasında bir ilişkinin olmasıdır. Örneğin polislerin, itfaiyecilerin, askerlerin veya sağlık çalışanlarının diğer meslek gruplarına göre travmatik olaylarla karşılaşma ihtimali daha yüksektir. Bu da, bu meslek grubunda çalışanlarda akut stres ihtimalini arttırabilecek bir faktördür.

Akut Stres Süreci

1. Karmaşa Aşaması

Bu döneme “şok” aşaması da denilmektedir. Kişi öz kontrolünü kaybeder. Travmatik olayla ilgili kontrolü eline almak için bilinçli bir çabası yoktur. Travmaya uğrayan kişi, öznel değerlendirmesine bağlı olarak güvende hissedene kadar bu aşama devam etmektedir.

2. Rahatlama ve Şaşkınlık Aşaması

Travmanın şok etkisi ortadan kalktın sonra kişide kalıcı olmayan bir rahatlama gerçekleşir. Daha sonra kişi kendine şaşkınlıkla “ne oldu, neden oldu, şimdi neler olacak?” gibi sorular sorar.

3. Kaçınma Aşaması 

Kişi, travmayı hatırlatan her türlü olaydan uzak durmaya çalışır. Travmatik olay üzerine konuşmama, ne hissettiğini ifade etmeme gibi durumlar görülebilir. Bundan dolayı sosyal ortamlara girmeyebilir, sosyal ilişkilerinde aksama gerçekleşebilir. Buradaki kaçınma, hissedilen korku ve kaygıyı hafifletme yöntemidir.

4. Yeniden Değerlendirme Aşaması

Kişi bu aşamada travmatik olayla yüzleşir. Travmatik olayı zihninde yeniden canlandırır. Burada amaçlanan travmatik olay öyküsünü kendisine en az zarar verecek biçimde yeniden yazmaktır. Bu aşama diğer aşamalara göre daha uzun sürebilir hatta bazen aşılamayabilir.

5. Uyum Aşaması

Kişinin bu aşamaya ulaşabilmesi için travma olayını özümsemiş olması önemlidir. Kişinin uyum sağlamasında stresle başa çıkma gücü, travmatik olayın şiddeti, kişinin travmatik olaydan etkilenme düzeyi, yakın çevresi tarafından sağlanan sosyal destek etkili olmaktadır.

Yaşantı Psikoloji